عده مفقود الاثرعده مدت زمانی است که زن پس از جدایی یا مرگ شوهرش باید از ازدواج خودداری کند. این مدت با توجه به نوع پایان ازدواج (مرگ همسر یا طلاق یا فسخ نکاح)، نوع ازدواج (دائم یا موقت) و شرایط باروری زن یا بارداری و یا غیبت و گم شدن او او متغیر است. ۱ - شرایط عده مفقودالاثراگر مردی گم شود و غیبت او به گونه‌ای باشد که نه خبری از وی برسد و نه اثری از او ظاهر شود و مرده و زنده بودنش معلوم نباشد؛ چنانچه مالی از او باقی باشد که برای مـخـارج هـمـسرش خرج شود، یا ولی و سرپرست دارد که عهده‌دار مخارج همسرش شود، یا کسی باشد که به طور مجانی مخارج او را عهده‌دار گردد، بر زن واجب است که صبر کند و انـتـظـار بکشد و هرگز جایز نیست که ازدواج کند، تا اینکه یقین کند همسرش مرده، یا وی را طلاق داده اسـت؛ امـا اگـر چـنانچه مالی از شوهرش نمانده، یا سرپرستی ندارد که خـرجـی او را بـدهـد و کـسـی نـبـاشد که به طور مجانی مخارجش را بدهد، باز هم می‌تواند صبر کند، و اگر صبر نکند و بخواهد ازدواج نماید، پیش حاکم شرع برود و حاکم شرع از تاریخ مراجعه چهار سال به زن مهلت می‌دهد و در این مدت از شوهرش جست‌وجو می‌شود، چـنـانچـه مـرده یـا زنـده بـودن او مـعـلوم نـشـد، اگـر مـرد ولی یـا وکیل دارد حاکم به وی دستور می‌دهد که زن را طلاق دهد و اگر اقدام نکرد، او را مجبور می‌کـند و اگر ولی نداشته باشد، یا اقدام نکند و اجبارش هم امکان نداشته باشد، خود حاکم او را طـلاق مـی‌دهـد، سـپـس زن چـهـار مـاه و ده روز عده وفات نگه می‌دارد؛ سپس می‌تواند ازدواج کند. اگـر بـعـد از جـسـت‌وجـو و تـمـام شـدن مـدت (چـهـار سـال)، شـوهـر بـیـایـد، چـنـانچـه قـبـل از طـلاق بـاشـد، زن هـمسر اوست و اگر آمدن شوهر بعد از ازدواج همسرش با دیگری بـاشـد، شوهر اول حقی به آن زن ندارد و چنانچه در بین عده باشد، شوهر می‌تواند به آن زن رجوع کند، یا به حال خودش باقی بگذارد تا عده‌اش تمام شده و از او جدا شود و اما چنانچه بعد از تمام شدن عده و قبل از ازدواج باشد، نمی‌تواند به وی رجوع کند. ولی در صورتی که در طلاق سوم نباشد می‌تواند مجدداً او را به عقد خود در آورد. ۲ - احکام عده مفقود الاثر۱- ظاهر آن است که عده‌ای که بعد از طلاق واقع می‌شود عدّه طلاق است اگرچه به‌اندازه عدّه وفات می‌باشد. و طلاق رجعی است پس نفقه را در ایام عدّه مستحق می‌باشد. و اگر زن در این عده بمیرد مرد اگر در واقع زنده باشد از او ارث می‌برد. و اگر معلوم شود که مرد در ایام عدّه مرده است زن از او ارث می‌برد. و بعد از طلاق بر زن حدادی نیست. [۳]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۶۸، کتاب الطلاق، القول فی عدة الوفاة، مسالة۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۲- اگر فوت مرد قبل از انقضای مدت، یا بعد از آن و قبل از طلاق معلوم شود، بر زن واجب است که عدّه وفات بگیرد. و اگر بعد از انقضای عدّه معلوم شود به همان اکتفا می‌شود؛ چه این معلوم شدن قبل از ازدواج یا بعد از آن و چه فوت معلوم شده او قبل از عده واقع شده باشد یا بعد از آن، یا در اثنای آن باشد یا بعد از ازدواج. و اما اگر فوت او در اثنای عده معلوم شود، پس آیا به اتمام آن اکتفا می‌شود یا عده وفات را از نو از وقت معلوم شدن فوت می‌گیرد؟ دو وجه، بلکه دو قول است، که احوط (وجوبی) آن‌ها - اگر اقوی نباشد - دومی است. [۴]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۶۸، کتاب الطلاق، القول فی عدة الوفاة، مسالة۲۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳- اگر به سبب قرائن و جمع‌شدن نشانه‌ها برای زن شخص غائب، علم به فوت او پیدا شود، برای زن بین او و بین اللَّه جایز است که بعد از عده بدون مراجعه به حاکم شرع ازدواج نماید و کسی حق اعتراض بر او را مادامی‌که دروغ او در ادعای علم به فوت شوهر معلوم نباشد ندارد. البته در جواز اکتفا به قول زن و اعتقاد او برای کسی که می‌خواهد با او ازدواج کند و همچنین برای کسی که در واقع ساختن عقد بر او از طرف زن وکیل است اشکال است و احوط برای زن آن است که با کسی که اطلاع از وضع ندارد و نمی‌داند که شوهر او مفقود شده است ازدواج کند و دراین‌بین چیزی نباشد، مگر ادعای زن به اینکه شوهرش مرده است، بلکه به استناد ادعای زن بر اینکه مجرّد از شوهر و بدون مانع است، اقدام به ازدواج او می‌نماید. و همچنین احوط برای زن این است که کسی را که این‌چنین است وکیل نماید. [۵]
موسوعة الامام الخمینی، ج۲۳، تحریرالوسیلة، ج۲، ص۳۶۹، کتاب الطلاق، القول فی عدة الوفاة، مسالة۲۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۹۹ ه ش.
۳ - پانویس۴ - منبع• پایگاه اسلام کوئست، برگرفته از مقاله «عده و دلایل آن»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۳/۳۰. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر) ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی |